Lucas Cranach, 1529

Dubbelportret van Maarten Luther en Katharina von Bora

Darmstadt, Hessisches Landesmuseum

olie en tempera op hout

elk paneel 37,5 x 23,5 cm

Veel portretten bestaan er van Maarten Luther en zijn echtgenote Katharina von Bora, of ze nu zijn gemaakt door hun grote vriend Lucas Cranach de Oude of gereproduceerd in zijn atelier, alle portretten ademen dezelfde geest. Hij is de grote geleerde met een langs de beschouwer gerichte naar binnengekeerde blik, in tegenstelling tot zijn vrouw die actief naar een bepaald punt kijkt. Hij draagt een zwarte mantel met hoge kraag en zijn haar wordt bedekt door een baret, zij is gekleed in een half geopend donker jakje waaronder een witte blouse zichtbaar wordt met een band over de buste en een zwarte bies op de kraag. Het haar draagt zij vanachter in een hoofddoek vastgebonden. Ook al straalt Katharina energie uit, beiden zijn verstild weergegeven waarbij geen spoor valt op te merken van alle turbulentie die door hem, ondersteund door haar, op het gebied van het geloof werd teweeg gebracht.

Op 13 juni 1525 vond het huwelijk tussen Maarten Luther en Katharina von Bora plaats te Wittenberg. Groot was haar liefde voor hem die haar al voor haar vlucht uit het klooster in 1523 –solus Christus- had weten te inspireren. Gehard door het zware kloosterleven en gesteund door de opleiding die zij er had gekregen, wist die Lutherin die door haar man omdat zij altijd zo vroeg opstond ‘der Morgenstern von Wittenberg’ werd genoemd, het Lutherhuis tot een grote, goed draaiende organisatie met veel personeel en inkomsten uit bezittingen uit te bouwen. Uit overtuiging voerde zij de regel in dat wie deelnam aan de maaltijd naar draagkracht betaalde want velen kwamen op de door Luther gepredikte gastvrijheid af.  Ondanks haar drukke werkzaamheden stond voor Katharina haar bepaald niet praktisch ingestelde wederhelft centraal, hij was de spil waar alles om draaide ook al liet zij zichzelf niet onbetuigd; de ‘Tischreden’ die door velen zijn opgetekend kenschetsen haar als een geleerde vrouw die niet op haar mondje was gevallen, hetgeen haar niet door iedereen in dank werd afgenomen….

De opvattingen op theologisch gebied waarvan Luther in talloze geschriften en publicaties gewag deed waren Rome niet welgevallig maar vonden daarentegen bij velen gretig gehoor, zowel bij geleerden als bij eenvoudigen van geest. Zijn vijf Sola’s die het verschil met de leer van de Rooms katholieke Kerk inzichtelijk maken, vonden overal weerklang en maakten de mens bewust van zijn eigen doen en laten. Oprecht diende de mens te leven in de wetenschap dat -sola fide- rechtvaardiging alleen door het geloof komt en dat alleen het geloof in Christus van het kwaad bevrijdt en heil brengt. Daarbij was volgens Luther voor de clerus en hun instellingen –soli Deo gloria- geen rol meer weggelegd; het antwoord vanuit Rome volgde in 1521 toen paus Leo X hem met zijn bul ‘Decet Romanum Pontificem’ excommuniceerde. Trouw aan Rome deed vervolgens keizer Karel V hem in de rijksban waarna hij in bescherming werd genomen door keurvorst Frederik de Wijze van Saksen.

Het leven was niet gemakkelijk voor hem maar zijn rotsvaste overtuiging hielp hem zijn rug te rechten en zijn leven te leven volgens de opvattingen die hij in zijn ‘Von der Freiheit eines Christenmenschen’ uit 1520 had verwoord……

drs. Natascha Bär

kunsthistorica

september 2013

CRANACH DIGITAL ARCHIVE